مجموعه ی کردشت
حمام کردشت
این حمام یکی از زیباترین حمام های آذربایجان است که با
معماری اصیل سنتی در روستای کردشت از توابع جلفا و در کنار رود ارس قرار
دارد. این حمام در میان باغ بزرگی ساخته شده، دارای یک هشتی به صورت هشت
ضلعی به ابعاد5/3 در5/3 و به ارتفاع3/4 متر است که یکی از اضلاع، درب ورودی
و یکی دیگر راه ورود به رختکن یا سربینه است.
سربینه حمام نیز هشت ضلعی به اضلاع5/3 متر و ارتفاع5/8 متر است و گنبد بزرگ
آن بر روی جوز ها و هشت ستون سنگی هشت پر، استوار شده است، همه ستون ها
دارای سر ستون های سنگی مقرنس هستند که به وسیله ملات سرب مذاب به ستون ها
وصل شده اند. گنبد سربینه دارای کاربندهای جالب مزین به آهک بریهای زیبا
است، سکوهای رخت کن با طاق ضربی پوشیده و در زیر آن کفش کن هایی تعبیه
گردیده است.
گرما خانه فضایی است که از چهار ستون سنگی هشت بر و دو حوض بزرگ مستطیل شکل
و اتاقی با گنبد قیر اندود تشکیل شده است. نور داخل سربینه و گرما خانه به
وسیله روزنی که در نوک گنبد قرار دارد تأمین می شود و گویا بر روی آن روزن
ها سنگ های مرمر نازک و ظریفی نصب بود که نور آفتاب از آن نفوذ می کرد، و
داخل حمام را به طور یکنواخت روشن می کرده و شستشو کنندگان را از نگاه
نامحرمان حفظ می نمود.
حمام کردشت بخش های دیگری نیز دارد، که بسیار دیدنی و قابل مطالعه است، این
حمام در زمان عباس میرزا نائب السلطنة فتحعلی شاه هنگام جنگ دوم ایران و
روس ساخته شد ولی شیوه معماری آن شباهت بسیاری به حمام‌های دوره صفوی دارد.
قلعه کردشت
یکی از قلعه های تاریخی آذربایجان در روستای کردشت در ساحل رود ارس بنا شده
است، ولی به لحاظ ارزش و اهمیت نظامی و تاریخی به دوران حکومت عباس میرزای
قاجار نائب السلطنه فتحعلی شاه در آذربایجان بیشتر مورد توجه بوده است.
کوه های بسیار بلند و صخره ای سرتاسر شمال و جنوب کردشت را فرا گرفته‌اند.
بنابر این تنها معبر قابل توجه کنار ارس در این روستا می گذرد، استقرار
این روستا به تبعیت از وضع پستی و بلندی در جهت شرقی – غربی عملی شده است.
این قلعه نظامی یکی از قلعه های دوران عباس میرزا نائب السلطنه قاجارمیباشد
که در طی مبارزات خود بر علیه تجاوز روسیه تزاری از این قلعه استفاده
می‌نمود.
قلعه عباس آباد کردشت در سمت چپ جاده کردشت به خروانق در بالای تپه ای صخره
ای بنا شده است و در جبهه شمالی این قلعه درب ورودی بنا شده است و در
ارتفاعات این قلعه دیواره ها از جنس سنگ و آجر ساخته شده است، به فاصله
معینی نزدیک به یکصدمتر از یکدیگر6 عدد برج نگهبانی وجود داشته که اکنون
قسمتی از این برجها پابرجاست.
نظر به اینکه ساحل رود ارس در بخش جنوبی یکی از پایگاه های مهم دفاعی عباس
میرزا در مقابل تجاوز روسی ها بود بنابر این قلعة نظامی مزبور مکان مناسبی
برای پشتیبانی ارتش ایران در دوران قاجار به شمار می رفت.
این قلعه نظامی امکان جای دادن سربازان متعدّدی را داشت و سربازان مستقر،
همواره آمادة مقابله با قوای مهاجم روسیه بوده و بارها از رود ارس گذشته و
به ساخلوی(پادگان) سربازان روسی شبیخون می زدند.
وقتی در سال1243 ه– ق(1841م) سپاهیان روس از رود ارس گذشته و جلفا و نخجوان
و مرند و اصلاندوز را تصرف کرده و به سوی تبریز روانه شدند قلعه کردشت نیز
به دست قوای دشمن سقوط کرد و بعد از تصرف قلعه، مدتی بعد از آن و در ایام
برقراری صلح و متارکه ترکمنچای که بین ایران و روس برقرار شد، قلعه کردشت
مدتی مورد استفاده سربازان روسی بود ولی به تدریج با تخلیه آذربایجان از
قوای روسی، قلعه مزبور مورد انهدام و ویرانی قرار گرفت و قسمتی از تاسیسات
آن به غارت رفت.
بعد از اینکه روسها آذربایجان را تخلیه کردند و امور استان را به نیروهای
دولتی واگذار کردند این قلعه بارها مورد استفاده امرای محلّی و حکام قره
باغ واقع شد و در اواخر دوره قاجار و اوایل حکومت پهلوی این قلعه خاصیت
نظامی خود را از دست داد.
در اینجا لازم است به دلیل اهمیت جنکهای ایران و روس و نقش این قلعه در
تاریخ کشور نگاهی کذرا به اوضاع سیاسی و اجتماعی ایران مابین عهدنامة
گلستان(1228ه ق) و عهدنامة ترکمنچای(1243ه ق)داشته باشیم.
به موجب عهدنامة گلستان:
الف) ایالات و شهرهای گرجستان، داغستان، باکو، دربند، شیروان، قره باغ،
شکی، گنجه و موقان و قسمت علیای طالش به روسیة تزاری واگذار شد.
ب) حق کشتیرانی ایران در دریای مازندران از بین رفت و تسهیلات فراوانی برای بازرگانان روسی در نظر گرفته شد.
ج) دولت روسیه متعهد شد که هر یک از فرزندان فتحعلی شاه که به ولیعهدی
ایران تعیین می گردد، هرگاه نیاز به کمک دولت روسیه داشته باشد، کوتاهی
ننماید.
و با توجه به اینکه در آن زمان عباس میرزا ولیعهد ایران بوده این امر به
معنای حمایت از ولیعهدی او محسوب می شده و در عمل به معنای باز شدن دست
روسیه در سیاست داخلی ایران بوده است.
در فاصلة زمانی بین انعقاد عهدنامه گلستان تا آغاز دورة دوم جنگهای بین
ایران و روسیه فقط چندی آشوبهای داخلی و جنگ ایران علیه عثمانی که منجر به
پیروزی ایران شد، اتفاق مهمی روی نداد.
در این فاصله جنایات روسها در مناطق مسلمان نشینی که از ایران جدا کرده
بودند به اوج خود رسیده بود و اخباری که از آن مناطق به طور مرتب به گوش
مردم ایران می رسید کینه فراوانی در دل مردم ایجاد کرده بود، همچنین فتاوی
متعدّدی منجر به وجوب جهاد علیه دشمن اشغالگر و متجاوز که توسط تعداد زیادی
از مراجع و علمای شهرهای مختلف صادر شد و هیجان زیادی در مردم ایجاد کرد و
حتی فتوای جهاد علما در رساله ای به نام جهادیه جمع آوری و در میان مردم
انتشار یافت و شور فراوانی در مردم برای مبارزه ایجاد شد. در متن معاهدة
گلستان حدود مرزی بین دو کشور مشخص نشده بود، بنابراین روسها به قسمتی از
اراضی مرزی در نزدیکی ایروان به مرتع ایلات ایرانی به شمار می رفت تجاوز
کردند و نظیر این تجاوزات را در نقاط دیگر نیز به وجود آوردند که با دخالت و
مذاکرات عباس میرزا تا حدودی از تشنّجات کاسته شد.
در این میان جمعی از روحانیون و علمای اسلام که به جهاد با دشمن اشاره
داشتند به همراه گروه هایی از مردم عراق، اصفهان و تهران به مقصد جهاد به
طرف آذربایجان حرکت کردند، و شاه ایران سفیر روسیه را که عازم دربار ایران
بود نپذیرفت و با هجوم سپاه عباس میرزا غافلگیر شدند. سپاه ایران توانست
برخی از نقاط اشغال شده را آزاد سازد ولی به دلیل بی کفایتی دولتمردان و
ضعف بنیه نظامی عباس میرزا و خیانت برخی حکمرانان چندان دوام نیاورد.
با شروع جنگ مردم باکو، شکی و شروان شورش کردند و اهالی داغستان دست به قتل
عام روسها زدند و تقریبا زمینه لشکرکشی و پیشروی سپاه ایران آماده شد.
عباس میرزا پس از تسخیر قلعه شوشی خود را به تفلیس رساند و در طول محاصرة
تفلیس روسها توانستند نیروی فراوانی جمع آوری کنند. در این زمان جنگهای بین
روسیه و عثمانی به پایان رسید و نیروهای تازه نفس روسی به فرماندهی
پاسکوویچ(Paskovich ) عازم ایران گردیدند، سرانجام روسها در سال1242ه- ق
سپاه ایران را شکست دادند و عباس میرزا به طرف گنجه عقب نشینی کرد، اما
پاسکوویچ پیش از عباس میرزا در گنجه اردو زده بود، در این محل بنا به دلایل
سیاسی و خیانت آصف الدوله صدر اعظم ایران،سپاه عباس میرزا شکست سختی
خورده و منهدم گردید.
گنجه و ایروان تسخیر شد و پاسکوویچ با تسخیر قلعه عباس آباد کردشت واقع در
شمال ارس به طرف آذربایجان حرکت کرد و هدف بعدی او تسخیر خوی، مرند و تبریز
بود و بدین سان تبریز به آسانی به دست روسها افتاد و غارت گردید.
عباس میرزا که سعی می کرد در ناحیه ترکمنچای جلوی پاسکوویچ را بگیرد دوباره شکست خورد و تقاضای صلح کرد.
معاهدة ترکمنچای در5 شعبان1242 ه- ق بسته شد.
مفاد آن عبارت بودند از:
الف) واگذاری خانات ایروان و نخجوان به دولت روسیه و تخلیه طالش و موقان از سپاه ایران.
ب) پرداخت10کرور تومان(معادل 5 میلیون تومان) به روسیه به عنوان غرامت جنگی.
ج) اجازه عبور و مرور آزاد کشتیهای تجاری روس در دریای مازندران و در امتداد سواحل آن.
د) انعقاد یک عهدنامه تجاری بین ایران و روسیه و حق اعزام کنسول و نمایندگان تجاری به هر منطقه که روسها لازم بدانند.
و) حمایت از ولیعهدی عباس میرزا و کوشش در به سلطنت رساندن وی پس از مرگ شاه.
ه) استرداد اسرای طرفین و اعطای حق قضاوت کاپیتولاسیون به روسیه.
و رود مرزی ارس به عنوان مرز دو کشور قلمداد گردید و قلعه عباس آباد کردشت
به عنوان پایگاه نظامی مورد استفاده نیروهای روسی قرار گرفت.
عباس میرزا در دهم جمادی الثانی سال1249هجری قمری وفات یافت.
